Dyma’r gyntaf mewn cyfres o dair colofn gan y fferyllydd Irram Irshad. Yn y golofn yma, mae hi’n trafod symptomau Covid Hir a’r gefnogaeth sydd ar gael…
Yn 2020, daeth y byd i stop oherwydd y Coronafeirws. Er bod y sefyllfa wedi gwella erbyn hyn a llai o bobl yn marw diolch i’r brechiadau, mae Covid-19 yn dal i fod o gwmpas a bydd gyda ni yn y tymor hir, fel y ffliw.
Does dim un wythnos yn mynd heibio pan nad oes gen i glaf, cydweithiwr neu ffrind yn cael prawf positif am Covid. Gobeithio, os ydyn ni i gyd yn synhwyrol gyda hylendid, bydd e ddim yn lledaenu mor hawdd. Mae rhai pobl fregus yn dal i wisgo mygydau – dyma’r normal newydd iddyn nhw bellach.
Bydd y rhan fwyaf o bobl sy’n cael Covid-19 yn cael symptomau am ychydig ddyddiau, ac yn teimlo’n flinedig am ychydig wythnosau wrth iddyn nhw wella.
Ond mae llawer o bobl yn dioddef gyda Covid Hir. Wrth i fwy o ymchwil gael ei wneud i’r cyflwr, dyn ni’n gobeithio, yn y dyfodol, byddwn yn gallu helpu’r bobl sy’n byw gydag ef.
Symptomau Covid Hir
Mae o leiaf 65 miliwn o bobl ledled y byd yn byw gyda Covid Hir, gyda’r niferoedd yn cynyddu bob dydd. Os dych chi wedi cael symptomau Covid am fwy na 12 wythnos, dych chi’n cael eich ystyried o fod â Covid Hir.
Mae’r symptomau mwyaf cyffredin yn cynnwys:
- Blinder eithafol
- Teimlo’n fyr o anadl
- Colli arogl
- Poenau yn y cyhyrau.
Ond mae cleifion wedi nodi llawer o symptomau eraill. Mewn gwirionedd, mae mwy na 200 o symptomau wedi’u nodi, gan gynnwys:
- Problemau gyda’r cof a chanolbwyntio
- Poen yn y frest, y galon yn curo’n gyflym, a phroblemau eraill gyda’r galon
- Problemau cysgu
- Pendro
- Pinnau bach
- Iselder a phryder
- Canu yn y glust
- Cur pen
- Cyfog, dolur rhydd, poen stumog, colli archwaeth
- Diabetes
- Problemau system imiwnedd
- Problemau gyda’r arennau a’r iau
- Mwy o risg o glotiau gwaed a strôc.
Llawer i ddysgu am Covid Hir
Er mwyn cael diagnosis cywir, byddai meddyg teulu yn cynnal profion gwaed, gwirio pwysedd gwaed a chyfradd y galon, gofyn am belydr-x o’r frest, a mesur lefelau ocsigen. Ond gan fod Covid Hir yn gyflwr newydd mae gennym lawer i ddysgu amdano. Nid oes profion penodol ar ei gyfer ar hyn o bryd.
Y ffordd mae Covid Hir yn cael ei drin ar hyn o bryd yw rheoli’r symptomau. Efallai y cewch eich cyfeirio at wasanaeth arbenigol i ddelio â nhw (e.e. arbenigwr ar y galon) neu gael meddyginiaeth ar bresgripsiwn (e.e. ar gyfer pendro, iselder, pryder). Nid oes neb yn gwybod mewn gwirionedd pa mor hir y bydd y symptomau hyn yn para. Does dim ots pa mor ddifrifol oedd eich haint. Mae hyd yn oed pobl oedd heb gael symptomau difrifol yn gallu cael Covid Hir yn y pen draw.
Covid Hir mewn plant
Gall Covid hir effeithio plant o bob oed. Y symptomau mwyaf cyffredin mewn plant hŷn (15-19 oed) yw blinder, cur pen, pendro, diffyg anadl, poen yn y frest, llai o archwaeth, anhawster canolbwyntio a phroblemau cof, yn ogystal ag anhwylderau cysgu. Gall hefyd achosi niwed i’r iau a’r galon, yn ogystal â cheuladau gwaed (coesau, ysgyfaint) a datblygu diabetes math 1. Maen nhw hefyd yn fwy tebygol o gael ADHD.
Pa gefnogaeth sydd ar gael i bobl sy’n byw gyda Covid Hir?
Mae’r Gwasanaeth Iechyd Gwladol (GIG) wedi creu gwefan “Eich Adferiad Covid” ar gyfer gwybodaeth a chyngor. Ewch i https://yourcovidrecovery.nhs.uk.
Mae yna Ap Adfer Covid-19 yn yr App Store Google Play ac Apple. Os nad ydych chi’n hoffi defnyddio apiau, mae dolenni ar gael ar wefan Addysg a Gwella Iechyd Cymru (AaGIC):
Mae yna amryw o astudiaethau’n cael eu cynnal ledled y Deyrnas Unedig i ddysgu mwy am Covid Hir. Os dych chi’n cael gwahoddiad gan y GIG neu eich meddygfa i gymryd rhan, mae’n werth ystyried gwneud. Ar hyn o bryd, mae o leiaf 15 astudiaeth ledled y DU. Roedd £20m wedi ei roi ar gyfer y prosiectau ymchwil hyn, ac mae’r un mwyaf yn cynnwys 4,500 o bobl. Ar hyn o bryd mae astudiaethau’n cael eu cynnal gan lawer o brifysgolion gan gynnwys yn Llundain, Caerwysg, Birmingham, Rhydychen, Leeds, a Glasgow.
Yn wahanol i fy erthyglau iechyd arferol, yn anffodus alla’i ddim rhoi cyngor penodol i chi am sut i reoli Covid Hir. Ond os dych chi’n meddwl bod gennych chi Covid Hir, ewch i weld eich meddyg teulu.
Yn yr erthygl nesaf, byddaf yn siarad â ffrind annwyl i mi sy’n byw gyda Covid Hir. Byddwch yn dysgu am ei frwydrau a’r gwaith anhygoel y mae bellach yn ei wneud gyda’r elusen Long Covid Support.