Mae Dr James January-McCann yn Swyddog Enwau Lleoedd gyda’r Comisiwn Brenhinol. Mae’n gyfrifol am y Rhestr o Enwau Lleoedd Hanesyddol. Fel rhan o’i waith, mae’n siarad am hanes a phwysigrwydd enwau lleoedd Cymru. Mae’n ysgrifennu colofn fisol i Lingo360 lle mae’n siarad am hanes enwau. Y tro yma mae’n edrych ar enwau gwahanol lefydd yn Gymraeg ac yn Saesneg…
Mae gan lawer o lefydd yng Nghymru enwau gwahanol yn Gymraeg ac yn Saesneg. Dwi ddim yn sôn am yr achosion pan mae’r un enw’n cael ei sillafu’n wahanol yn y ddwy iaith, fel Caerffili a Caerphilly, ond am enwau hollol wahanol, fel Abertawe a Swansea. Dylwn nodi wrth gychwyn bod llawer o enwau ‘Saesneg’ Cymru wedi dod o ieithoedd eraill, fel Norseg ac Eingl-Normaneg, yn hytrach nac o’r Saesneg.
![](https://lingo.360.cymru/ased/sites/24/2024/04/James-J-1-Abergwaun--640x960.jpeg)
Llun: Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru Llun: Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru © Hawlfraint y Goron: CBHC
Yn aml iawn mae’r enwau gwahanol yn deillio o’r ffaith bod y ddau grŵp iaith yn edrych ar agweddau gwahanol ar y lle wrth ei enwi. Hynny yw, mae un agwedd yn bwysicach i un grŵp oherwydd eu safle daearyddol, economaidd neu wleidyddol. Cymerwch Abertawe er enghraifft. Mae’r enw Cymraeg yn ddigon hawdd ei ddehongli – aber yr afon Tawe. Does dim cysylltiad gydag elyrch, waeth beth fo’r ffurf Saesneg modern (ymddiheuriadau i’r tîm pêl-droed). Y ffurf hynaf sydd gennyn ni ar Swansea yw Sweynesse, sef Ynys Swein, o c.1153. Beth sydd ar waith yma yw bod y Cymry’n edrych ar y lle fel y man y rheda Tawe i’r môr, tra bod y Llychlynwyr yn gweld yr ynys lle’r oedd Swein yn byw fel y peth pwysicach.
Mae enghraifft debyg yn Sir Benfro, sef Abergwaun. Unwaith eto mae’r enw Cymraeg yn cyfeirio at leoliad y dref ar yr afon, ond tro hyn mae’r enw ‘Saesneg’ (Norseg mewn gwirionedd) yn cyfeirio at y fframiau oedd yn cael eu defnyddio i sychu pysgod, y Fissegard.
Yn achos yr Wyddgrug fodd bynnag, mae’r ddau enw’n cyfeirio at yr un peth. Ystyr gwyddgrug yw bryn mawr, ac mae’r enw’n cyfeirio at un o nodweddion y dref, sef Bryn y Beili. Mae’r enw Saesneg – Mold – wedi datblygu o’r Eingl-Normaneg mont hault, sy’n golygu bryn mawr hefyd. Cafodd castell ei adeiladu ar y bryn gan Robert de Monthault, a gafodd ei enw, o bosib, o’r bryn.
Mae Trefaldwyn yn coffau arglwydd Normanaidd hefyd, sef Baldwyn de Montgomery, a roddodd ei enw cyntaf i ffurfio’r enw Cymraeg, a’i gyfenw i’r Saesneg, Montgomery.
![](https://lingo.360.cymru/ased/sites/24/2024/04/James-J-2-Monthault-yr-Wyddgrug-640x427.jpeg)
Llun: Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru Llun: Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru © Hawlfraint y Goron: CBHC
Mae ambell enghraifft lle mae mwy nac un enw Cymraeg ar yr un lle, yn cyfeirio at bethau gwahanol, fel Llandre yng Ngheredigion. Cafodd enw’r pentref ei newid i Landre pan adeiladwyd y rheilffordd, cyn hynny Llanfihangel Genau’r Glyn oedd yr enw, yn cyfeirio at safle’r eglwys o fewn y glyn. Ond bu enw arall ar y pentre’, sef Llanfihangel Castell Gwallter, yn cyfeirio at gastell uwchben yr eglwys, a gafodd ei adeiladu gan yr arglwydd Normanaidd Walter de Ruell.